Briels Knalvuurwerk vanaf 1567
door Jenneke Groeneveld
'Roep om totaalverbod vuurwerk sterker dan ooit' kopten de kranten de afgelopen weken. Johan Been zou daar hartelijk om gelachen hebben. Honderd jaar geleden, en zelfs een paar honderd jaar geleden, was die roep namelijk minstens even sterk. Daarbij kwam dat Been voor al die vuurwerkoverlast ook nog eens een perfecte oplossing had...
In de rubriek 'Brielse Kalender', die te vinden is op de homepage van deze site, staat een aantal 'kalenderblaadjes'*) waarin de regels voor het vieren van de Nieuwjaarsdag opgesomd worden. Zo wordt onder andere bepaald dat: 'het schieten van nieuwe jaar bij die van de schutterij voor de deuren', verboden is. In de oude stedelijke resolutieboeken zien we, aldus Johan Been, dat een dergelijk verbod (de oudste verordening stamt uit 1567**) herhaald wordt met betrekking tot het schieten om de vier of vijf jaar. In de Nieuwe Rotterdamse Courant van 1929 beschreef Been, hoe die eerste verordening van 1567 tot stand was gekomen:
'[.] Alva was in ons land gekomen en Den Briel had een garnizoen gekregen dat de wil van de onbuigzame hertog tot wet moest maken. Ten minste al dadelijk ging het gebod uit dat de burgerij op straat geen wapens mocht dragen, en schieten, dat mocht natuurlijk helemaal niet. Maar.... daar kwamen nu de straatbengels met hun manier van schieten: een knalwerktuig, dat, in de deftige stadhuistaal 'sleutelbosken' genoemd werd, en dat vandaag de dag vooral nog tegen Nieuwjaar bij hun soortgenoten in trek is.'
Het knallen met behulp van sleutels werd sleutelschieten genoemd. Om een goede knal te krijgen, moest de holle schacht van een sleutel gevuld worden met kruit en afgesloten met een spijkerkop waaraan nog een stukje van de nagel zat. Daarna ging er een ring door de sleutel, met daaraan een stuk touw. Als je dit apparaat dan rond liet slingeren of tegen een muur of paal sloeg, gaf dat een flinke knal, ideaal om het nieuwe jaar mee in te luiden. Een variatie op het sleutelschieten was boutschieten waarbij de sleutel door een bout met moer was vervangen.
In een krantenstukje uit 1904 schreef Been, dat er in Den Briel weer een verordening uitgevaardigd was 'tegen het verwekken van knalgeluiden'. Maar ook de toenmalige vuurwerkafstekers bleken niet onder de indruk van het verbod. Eind december 1960 kwam er zelfs nog een politieverordening bij, waarin werd bepaald dat het gebruik van carbid-knalapparaten verboden was.***) Hoe gevaarlijk en zorgwekkend ook, lekker erop los knallen en stunten met vuurpijlen tijdens de jaarwisseling lijkt onuitroeibaar te zijn.
Anno 2020, weer een aantal generaties verder, is er een wettelijke 'Regeling Knalapparatenbeleid', maar gezien het soepele vuurwerkbeleid van de gemeente Brielle, ging er, zoals we gewend zijn, met Oud en Nieuw weer heel, heel veel knal- en sierwerk de lucht in. Zouden we echter een jaarwisseling zonder knallen willen, dan heeft Johan Been daarvoor een oplossing: het opheffen van de Nieuwjaarsdag zelf.****)
*) Kalender samengesteld door Johan Been met op ieder kalenderblaadje bijzonderheden uit de Brielsche historie. Dag en maand waarop het vermeldenswaardige voorviel, komt overeen met dag en maand, waarop het "Weekblad van Voorne, Putten, Goedereede en Overflakkee" verscheen, gedurende het jaar 1898.
**) In: H. de Jager, 'De Middeleeuwse Keuren (stedelijke verordeningen JG) der Stad Brielle', blz. 402, 1567.
'Ende en sullen oock gheenyge bouffkens ofte yemant andere bij daeghe upter straeten met sleutelboschkens ofte andere moeghen schieten, al up arbitrale pene ende correctie.'
***)Het carbid- of melkbusschieten werd niet in de Brielse binnenstad, maar meestal op het platteland of in het duingebied gedaan.
****) In: Nieuwe Rotterdamse Courant, 'Boefjes', 14-10-1929